Aktualności

Po wakacyjnej przerwie wracamy w Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie do comiesięcznych spotkań „Conventus Warmiensis”. Będę odbywały się w trzeci czwartek miesiąca o godz. 17.30 w gmachu przy ul. Kopernika 47. Tym razem – 17 października – mamy szczególną okazję, by uczcić biskupa warmińskiego Krzysztofa Andrzeja Jana Szembeka w 300. rocznicę objęcia przez niego rządów w diecezji. W programie przypomnienie jego pracy na rzecz naszego regionu, ale też informacje o kaplicy jego imienia w katedrze fromborskiej i – co zawsze jest szczególną atrakcją w naszym Archiwum – prezentacja dokumentów podpisanych osobiście przez biskupa i z jego pieczęciami. Serdecznie zapraszamy, wstęp wolny.

Nieco o zwyczajach wielkanocnych na Warmii, innych niż zwykle słyszymy w mediach

Przeżywając Święta Bożego Narodzenia warto myślami wrócić do tradycji warmińskich. Wiele z nich już opisano, ale coś o kolędach. Śpiewano je dopiero po Pasterce i to często w dwóch językach polskim i niemieckim. Zachował się też śpiewnik spisany ręką, w którym są kolędy w językach łacińskim i niemieckim. Maleńki fragmencik na zdjęciu, a trochę o zwyczajach pod linkiem

https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/koledy-w-spiewnikach-warminskich-ze-zbiorow-archiwum-archidiecezji

Dziś przypada 70 rocznica uwięzienia ks. Wojciecha Zinka. Sam wielokrotnie występował w obronie duchownych i wiernych, których spotykały represje ze strony funkcjonariuszy państwowych i partyjnych. Protestował przeciwko aresztowaniu kapłanów. Zdecydowanie sprzeciwiał się próbom ograniczenia duszpasterstwa parafialnego i ograniczaniu likwidacji instytucji kościelnych, zwłaszcza niższego seminarium duchownego we Fromborku. Bronił księży autochtonów, ale też starał się zapobiegać konfliktom z powodu prób przywrócenia języka niemieckiego w nabożeństwach. Nie akceptował działalności tzw. księży patriotów. Z powodu niezłomnej postawy wielokrotnie był wzywany na rozmowy z przewodniczącym Wojewódzkiej Rady Narodowej i kierownikiem Wydziału do Spraw Wyznań w Olsztynie. Gdy doszło do aresztowania prymasa Polski nie wyraził zgody na odczytanie w parafiach wydanych wówczas komunikatu Rady Ministrów i „wezwania” Episkopatu Polski. Wówczas, 2 października 1953 r., władze państwowe zdecydowały błyskawicznie o jego internowaniu. Tego dnia doręczono mu pisemne zaproszenie, by stawił się o godz. 20.00 w gabinecie przewodniczącego Prezydium WRN. Przyszedł tam w towarzystwie ks. Kazimierza Pacewicza – wikariusza parafii św. Jakuba w Olsztynie i ks. Stefana Brzykcego – prokuratora (ekonoma) Seminarium Duchownego. Z gabinetu przewodniczącego odbył rozmowę telefoniczną z biskupem Zygmuntem Choromańskim, sekretarzem Konferencji Episkopatu. Oznajmił wówczas, że „jest już za późno na rozesłanie materiałów, i że doskonale zdaje sobie sprawę ze skutków, jakie mogą nastąpić, lecz swego zdania nie zmieni”. Gdy wrócił do domu (ok. godz. 22.00), funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa obstąpili budynek, a ponieważ nie chciał ich wpuścić, wybili okno i weszli do mieszkania, gdzie przez prawie trzy godziny przeprowadzali rewizję. Został osadzony w więzieniu w Warszawie, w którym spędził 16 miesięcy. Do diecezji mógł jednak powrócić dopiero po przemianach Polskiego Października w 1956 r. Kolejne lata życia poświęcił na pracę w Kurii Biskupiej. Był najbliższym współpracownikiem biskupa Tomasza Wilczyńskiego, a po jego śmierci w 1965 r. – biskupa Józefa Drzazgi. W ich imieniu bardzo często udawał się do władz wojewódzkich, także wyznaniowych, by bronić Kościoła warmińskiego i załatwiać sprawy szczególnie trudne, m.in. oskarżeń księży, placówek duszpasterskich, katechizacji, seminarium duchownego. Jeszcze w latach sześćdziesiątych występował w obronie ludności autochtonicznej i zorganizował samopomoc kapłańską. Tym samym w pełni zasłużył na określenie „kapłan niezłomny”. Za swoją heroiczną postawę został też upamiętniony tablicą odsłoniętą 18 czerwca 2018 r. w Ogrodzie Sprawiedliwych w Warszawie

W piątek, 1 września 2023 r., obchodziliśmy 650. rocznicę śmierci biskupa warmińskiego Jana Stryprocka. Urodził się w lubeckiej rodzinie mieszczańskiej osiadłej w Elblągu. Za jego rządów nastąpił rozkwit gospodarczy Warmii. 6 czerwca 1364 r. wystawił przywilej lokacyjny dla Barczewa. Prowadził spór z zakonem krzyżackim o wolności i przywileje Kościoła warmińskiego. Ze skargą na wielkiego mistrza Winrycha von Kniprode udał się do papieża Grzegorza XI, rezydującego w tym czasie w Awinionie. Tam zmarł 1 września 1373 r., najprawdopodobniej otruty przez agentów krzyżackich, co potwierdził jego lekarz, kanonik pomezański Piotr Rogovus. Jako pierwszy ordynariusz diecezji został pochowany poza Warmią, w kościele dominikanów w Awinionie. Niestety, jego grób wraz ze świątynią zostały później zniszczone

Niebawem 780. rocznica utworzenia diecezji (obecnie archidiecezji warmińskiej). Wrócimy do tego jubileuszu po przerwie wakacyjnej w Archiwum Archidiecezji Warmińskiej. Teraz – jako przypomnienie – załączam artykuł o początkach chrystianizacji w Prusach i utworzeniu diecezji na Warmii, Pomezanii, Sambii i ziemi chełmińskiej

Szerokie omówienie spotkania naukowego Księży Profesorów we Fromborku zostało omówione na łamach "Naszej Przeszłości". Załączamy pdf

Zakończył się we Fromborku Kongres Naukowy pt. „Mikołaj Kopernik i Warmia”. Dwa dni upłynęły na omówieniu związków astronoma z naszym regionem oraz pokazaniu różnych form pamięci o najbardziej znanym mieszkańcu z Fromborka, Olsztyna i Lidzbarka Warmińskiego. Promowano również książkę, pracę zbiorową, pt. „Mikołaj Kopernik i Warmia. O pamięci regionalnej w 550. rocznicę urodzin i 480. śmierci”. Obszernie transmisje zamieściły media, w tym TVP Nauka, TVP Olsztyn, Radio Olsztyn, Posłaniec Warmiński i inne oraz na facebooku. Niżej dwa linki, a do innych można dotrzeć poprzez wyszukiwarkę. Bardzo dziękujemy wszystkim uczestnikom za udział, prelegentom za bardzo interesujące referaty, a przedstawicielom mediów za obszerne relacje.

https://naukawpolsce.pl/.../news%2C96668%2Cwarminska...

https://olsztyn.gosc.pl/.../8277424.Kongres-Naukowy...

Uprzejmie informujemy, że 18 i 19 maja 2023 r. (czwartek i piątek) z powodu udziału w konferencji Archiwum nieczynne

W dniach 18 i 19 maja 2023 r. obędzie się we Fromborku Kongres naukowy pt. „Mikołaj Kopernik i Warmia”, organizowany przez Warmińską Kapitułę Katedralną, do której należał wybitny astronom. Przy tej okazji planowana jest promocja okolicznościowej książki, której spis treści załączamy. Zainteresowani mogą zgłosić swój udział m.in. za pośrednictwem https://www.facebook.com/events/1078181766304942/?ref=newsfeed

Uprzejmie informujemy, że Archiwum Archidiecezji Warmińskiej będzie nieczynne od 6 do 14 kwietnia 2023 r.

Najbliższe uroczystości, poświęcone kanonikowi Mikołajowi Kopernikowi, w roku jubileuszowym odbędą się 29 stycznia (niedziela) we Fromborku. Dokładnie 500 lat temu objął on urząd administratora diecezji warmińskiej „sede vacante” po śmierci biskupa Fabiana Luzjańskiego. Ich program na stronie internetowej pod adresem  https://kopernik-frombork.pl/pl/%c2%b7-wydarzenia-roku-jubileuszu-mikolaja-kopernika-we-fromborku/ . Tam też więcej informacji o innych obchodach w tym roku, współorganizowanych przez Warmińską Kapitułę Katedralną, w których też bierze udział Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie, zob. też https://www.facebook.com/profile.php?id=100064866393226

Wśród Warmiaków zarówno niemieckich jak i polskich nie znano tradycji dzielenia się opłatkiem w Wigilię Bożego Narodzenia (mówiono – to takie polackie) i podawania 12 potraw. Zachowywano jednak charakter postny wieczerzy. Na początku XX wieku wprowadzono zwyczaj stawiania choinki, a wcześniej (do ok. 1910 r.) zawieszano gałąź jeglijki lub stawiano snop zboża w kącie izby. Najbardziej popularną tradycją było „chodzenie sług z szemlem (siwym koniem, przypominającym krakowskiego lajkonika, ale nie był kolorowy). Orszak ten składał się z kominiarza, baby, kozy i sługi ze skarbonką. Odwiedzani odwdzięczali się czekoladą, jabłkami lub innymi wypiekami. Bywało, że rodzice rolników wysyłali dzieci z koszykiem z jajkami, kiełbasą i innymi potrawami do biednych ludzi we wsi. W kościele wystawiano żłóbek. Nie była też popularna Msza św. o północy (więcej w pliku pdf)

Niedawno ukazała się bardzo ważna książka poświęcona Warmii. To odpis i tłumaczenie protokołów z wizytacji parafii i kościołów diecezji warmińskiej w 1597 i 1598 r., czyli z czasów kardynała Andrzeja Batorego. Zawiera bogactwo informacji z wielu dziedzin: zabytków, duszpasterstwa, uposażenia, obyczajowości, ludności ... Pierwsze tego typu wydanie w historiografii tego regionu.

Po 306 latach przynależności do Polski dominium warmińskie w 1772 r. zostało przemocą wcielone do państwa pruskiego. Jednak o zagrożeniu ze strony sąsiada było wiadomo dużo wcześniej. Przybierało ono różne formy. Dochodziło do konfliktów granicznych, narastały spory konfesyjne, do wojska pruskiego porywano mężczyzn (dalej w załączniku pdf)

Trzysta lat temu, 15 września 1722 r. oddano do użytku w Braniewie dom konwertytów, zorganizowany przez biskupa Teodora Potockiego. Rozmowy w sprawie erekcji rozpoczęły się w 1715 r. 25 VII 1715 r. na posiedzeniu kapituły został odczytany list nuncjusza apostolskiego Hieronima Grimaldiego skierowany do kapituły, w którym pytał o zgodę na erekcję w dobrach biskupich fundacji dla konwertytów. Nie wiemy, dlaczego pytanie to wyszło od nuncjusza, a nie bezpośrednio od biskupa Potockiego. Kapituła, ociągając się nieco, poleciła przeprowadzić lustrację wsi Polkajmy i dała pozytywną odpowiedź.

Dokument erekcyjny fundacji, wystawiony przez biskupa Potockiego po zakończeniu prac budowlanych 15 IX 1722 r., określał cel funkcjonującego domu, liczbę pensjonariuszy oraz warunki przyjęcia.

Tekst w pdf z książki A. Kopiczko, Ustrój i organizacja diecezji warmińskiej w latach 1525-1772, Olsztyn 1993, s. 157-158.

W sierpniu 2022 r. Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie jest nieczynne

Im August 2022 ist das Erzdiözesanarchiv in Olsztyn geschlossen

25 marca 2022 r. przypada 30. rocznica utworzenia Metropolii Warmińskiej i podniesienia Diecezji Warmińskiej do rangi Archidiecezji. Stało się to na mocy bulli Ojca Świętego Jana Pawła II "Totus Tuus Poloniae Popolus". Równocześnie zostały powołane diecezje: elbląska i ełcka. Wprawdzie w tym roku nie przewidziano żadnych obchodów jubileuszowych w Olsztynie, ale może warto przypomnieć tamto wydarzenie, przynajmniej w wymiarze historycznym. W 2012 r. - z okazji 20-lecia - na prośbę Śp. Arcybiskupa Wojciecha Ziemby zorganizowano sympozjum i ukazała się drukiem okolicznościowa książka. Załączam artykuł poświęcony reorganizacji struktur kościelnych

Przed 549 rocznicą urodzin Mikołaja Kopernika zapis archiwalny z dwiema adnotacjami o Astronomie. Warto poszukać ...

Diecezję objął za dyspensą papieską w wieku 9 lat i 4 miesięcy. Urodził się 25 czerwca 1612 r. w Warszawie. Był synem króla Zygmunta III i arcyksiężnej austriackiej, Konstancji. W diecezji warmińskiej nigdy nie był, a rządy w jego imieniu sprawował biskup pomocniczy Michał Działyński. Katedrze we Fromborku podarował szaty liturgiczne i złotą figurę św. Andrzeja Apostoła. 20 listopada 1632 r. otrzymał nominację na kardynała i awans do diecezji krakowskiej. Zmarł 29 grudnia 1634 r. w Padwie, pochowany w podziemiach krakowskiej katedry pw. św. Wacława i św. Stanisława na Wawelu

16 lipca tr. przypada 200. rocznica ogłoszenia bulli „De salute animarum”, na mocy której dokonano reorganizacji struktury administracyjnej Kościoła katolickiego w Prusach, w tym także w diecezji warmińskiej. W przypadku Kościoła warmińskiego dokonano ważnych zmian terytorialnych. Przyłączono 5 dekanatów oficjalatu pomorskiego i tym samym zwiększono liczbę parafii o 30 oraz o 13 filii, tym samym sieć placówek duszpasterskich wzrosła do 113 parafii i 29 filii. Niezwykle istotne było przyłączenie terenów byłej diecezji sambijskiej, choć tu w tym czasie funkcjonowały tylko trzy katolickie placówki duszpasterskie. To miało wpływ na reorganizację sieci dekanalnej, choć ten proces był już rozłożony w czasie. W samej bulli zachowano też status quo Kapituły katedralnej we Fromborku, ale zapowiedziano modyfikacje w przyszłości i rzeczywiście z czasem zmalała liczba kanonii oraz zlikwidowano dwie prałatury: kantora i kustosza. Zintensyfikowano prace nad utworzeniem w diecezji domów dla księży emerytów i demerytów. Niewiele zmieniło się w kwestii finansowania duchowieństwa i instytucji diecezjalnych, ale wynikało to z tego, że państwo pruskie już wcześniej (w 1772 i 1810 r.) przejęło dobra kościelne i w to miejsce wprowadziło pensje i dotacje. Zmiany w szkolnictwie miały również charakter progresywny i rozpoczęto je już po 1772 r.

Z tej okazji krótkie przypomnienie jego bogatego życiorysu

Ur. 20 X 1552 r. Pochodził z rodziny szlacheckiej, h. Lis, osiadłej w Rudnikach nad Gopłem. Syn Stanisława, kasztelana rozpierskiego i Anny z Parzniczewskich. Kształcił się w Kaliszu, Krakowie (od 1567), Bolonii i Rzymie. Sekretarz królewski na dworze Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy, sekretarz wielki koronny. Uczestniczył w działalności dyplomatycznej. Kanonik krakowski (14 I 1595), poznański (1600) oraz scholastyk łęczycki. Kanonikiem warmińskim został 4 VIII 1604 r. na mocy prowizji papieskiej z 12 czerwca tego roku. 12 I 1605 r. prekonizowany na biskupstwo warmińskie. Sakrę biskupią przyjął 6 III 1605 r., podczas sejmu, w kolegiacie św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Konsekratorami byli: nuncjusz K. Rangoni, bp kujawsko-pomorski Piotr Tylicki i bp wileński B. Wojna. Od 1617 r. pełnił także urząd administratora apostolskiego diecezji sambijskiej. Przeprowadził wizytację generalną diecezji (1606-1610) i synod diecezjalny (1610). Fundował kościoły i stypendia dla kleryków. Był doradcą królewskim w sprawach pruskich. Przyczynił się do wykupienia sanktuarium w Świętej Lipce z rąk protestantów, budowy kościoła w Królewcu (1616) i św. Stanisława w Lidzbarku Warmińskim oraz odzyskania świątyni św. Mikołaja w Elblągu. Opublikował dwie agendy (1613 i 1617) oraz mszał i brewiarz rzymski. Za jego rządów złożono do Rzymu dwie relacje o stanie diecezji warmińskiej. Niedawno opublikowano w mediach informację o 4 księgach, należących do księgozbioru Sz. Rudnickiego, przechowywanych w zasobie dawnej Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie. Zm. 4 VII 1621 r. w  Lidzbarku Warmińskim, pochowany we Fromborku.

Źródło: A. Kopiczko, Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach 1525-1821, cz. 2: Słownik, Olsztyn 2000, s. 276.

W dniach 5-7 czerwca tr. obchodzimy 30. rocznicę wizyty św. Jana Pawła II w Olsztynie. Zainteresowanych poznaniem tamtych wydarzeń odsyłam do artykułu pt. 532. Jan Paweł II w Olsztynie w 1991 r. Przygotowania do papieskiej pielgrzymki, przebieg, przesłanie oraz relacje lokalnych mediów, w: Papieskie pielgrzymki w PRL, red. Wojciech Polak, Jakub Kufla, Przemysław Ruchlewski, Europejskie Centrum Solidarności, Gdańsk 2019, s. 305-334.